خوش اخلاقی و بد اخلاقی

اهمیت خوش اخلاقی و بد اخلاقی

قرآن کریم که کتاب انسان سازی است و برای رشد، ترقی و تربیت انسان نازل شده است، تزکیه را یکی از اهداف بعثت پیامبر، شمرده ومی فرماید:

لَقَد مَنَّ اللهُ عَلَی المُومِنینَ إِذ بَعَثَ فیهِم رَسولاً مِن اَنفُسِهِم یَتلُوا عَلَیهِم ایاتِهِ وَ یُزَکّیهِم وَ یُعَلِّمُهُم الکِتابَ وَالحِکمَت...(آل عمران :164)

خداوند بر مومنان حمت نهاد [نعمتی بزرک بخشید] هنگامی که در میان آنان پیامبری از خودشان بر انگیخت که آیات او را برآنها بخواند و پاکشان کند و کتاب و حکمت به آنها بیاموزد.

همچنین رستگاری را در پتو تزکیه نفس دانسته ،می فرماید:وَ نَفسٍ و ما سَوّیها فَاَلهَمَها فُجُورَها و تَقویها*قَد اَفلَحَ مَن زَکّیها*وَ قَأ خابَ مَن دَسّیها.

سوگند به نفس و آنچه موزونش ساخته است و زشتی ها وپرهیز گاریهایش را به او الهام کرد،به تحقیق هر کس آن را تزکیه کرد، رستگار است و هرکه :آن را آلوده ساخت زیانکار است.

بانگاهی به زندگی اولیای گرامی اسلام و تأمل در سخنان گهر بار آنان ، به اهمیت اخلاق نیک وتزکیه نفس،بیشتر پی برده،گستردگی مساعل اخلاقی را نه تنها در گفتار،بلکه در تمام شعون فردی و اجتماعی آنان مشاهده می کنیم.

تمام وجودشان را سجایای اخلاقی وخصلت های نیک فرا گرفته است.آنان اخلاق الهی را به تمام در وجود خود به کمال رسانده اند.

آنان برای رسیدن به مقامات بالا تر اخلاقی، از درگاه خدا، استمداد می کردند.چنانچه پیامبراکرم(ص)از خدا می خواست:

اَللّهُمَّاهدِنی لِاَحسَنِ اللَخلاقِ....

خداوندا به نیکوترین اخلاق هدایتم کن...

اولیای گرامی اسلام برای پیروان خود،نقش و ارزش اخلاق را در دین یاد آور شده،آنان را به اخلاق نیکو تشویق می کردند.

پیامبر اکرم (ص) می فرماید:اَلإِسلامِ حُسنُ الخلقِ.

اسلام خوش خلقی است.

امام صادق(ع) می فرماید:

اگردر عمرت دو روز مهلت یافتی،یک روزش را به فرا گرفتن ادب و تربیت اختصاص بده تا روز مرگت،ازآن کم بگیری.

نمو نه هایی از رفتار معصومین(ع)

معصومین علیهم السلام در تمام زندگی و صحنه های اجتماعی،سیاسی وحتّی نظامی موازین اخلاقی را رعایت می کردند و در همه زمینه ها نیکو کارترین الگوی پیروان خود بودند.در اینجا به دو نمونه از رفتار پیامبر اکرم(ص)اشاره می کنیم:

عدی فرزند حاتم طایی که مشتاق دیدار رسول خدا(ص)بود،وارد مدینه شد وسراغ آن حضرت رفت و او را در مسجد یافت. در برابر آن حضرت نشست و خود را معرفی کرد.وقتی پیامبر او را شناخت،از جای خود برخاست،دستش را گرفته،به خانه خود برد. او می گوید:

در نیمه راه پیره زنی جلوی راه او را گرفت و با او سخن گفت.من دیدم که با کمال فروتنی به سخنان پیرزن گوش می دهد و به او پاسخ می گوید.مکارم اخلاق او مرا مجذ.ب وی ساخت وبا خود گفتم که او هرگز فرمانروایی عادی نیست.وقتی وارد خانه او شدم،زندگی ساده وی توجه مرا جلب کرد...

از فروتنی او غرق حیرت شدم و از اخلاق پسندیده وملکات فاضله و از او احترام فوق العاده ای که به تمام افراد بشر قاعل بود،در یافتم که او فردی عادی و فرمانروای معمولی نیست.

روزی شخصی به محضر رسول خدا(ص) و هیبت حضرت او را گرفتو زبانش بند آمد و حضرت دست خود را روی سینه ی او نهاد وفرمود:

«بر خود آسان بگیر من که پادشاه نیستم. من فرزند زنی هستم که با دست خود گوسفند خویش را می دوشد.

آثار حسن اخلاق

اخلاق پسندیده ،آثار و فواید ارزنده ای در سعادت دنیوی و اخروی انسان دارد و روایات فراوانی در این زمینه ،از پیشوایان اسلام،نقل شده که بعضی از آنهارا در دو بخش آثار دنیوی و اخروی بیان می کنیم:

الف.آثار دنیوی

با توجه به سخنان اولیای گرامی اسلام در میابیم که حسن خلق آثار و فواید مهمی در انسان و اجتماع دارد که در اینجا به بعضی از آنها اشاره می کنیم:

1.عزت:علی (ع) فرمود:

چه بسا (انسن)ذیلی که خلق و خویش او را عزیز کرده است.

2.طول عمر:امام صادق (ع) فرمود:

نیکی و خوش اخلاقی عمر را زیاد می کند.

3.زیاد شدن روزی: امام صادق (ع)فرمود:

حسن خلق جزئی از دین است و روزی زا زیاد می کند.

4.تحکیم پیون دوستی:پیامبر اکرم(ص) فرمود:

نیک خلقی،مودّت و دوستی را محکم نگه می دارد.

5.همبستگی و الفت:امام علی(ع) می فرماید:

کسی که خلقش نیکو باشد،دوستارانش فراوان میشوند و انسان ها با او انس می گیرند.

ب.آثار اخروی

خوش اخلاقی آثار ارزنده ای در سعادت اخروی انسان داردکه در اینجا به برخی از آن آثر اشاره می کنیم:

1.زدودن لغزش ها:امام صادق(ع) فرمود:

خوش خلقی گناه را ذوب می کند،چنان که خورشید یخ را ذوب می سازد.

2.آسانی حساب:علی (ع) فرمود:

خلق خود را نیکو گردان تا خداوند حساب تورا[در قیامت]آسان گیرد.

3.برتری درجه:رسول خدا(ص) می فرماید:

بنده در سایه نیکی خلقش به بلندترین درجه آخرت و عالیترین جایگاه ها می رسد،در حالی که در عبادت ضعیف و ناتوان است.

همان گونه که روشن شد،حسن خلق، آثار ارزنده ای در سعادت ابدی انسان دارد.هرکس که می خواهد به سعادت ابدی،دست یابد،لازم است لازم است که صفحه دلش را از رذایل اخلاقی و اخلاق ناپسند پاک کرده،فضایل اخلاقی را جایگزین آن نماید.

اخلاق پسندیده ،مجمو عه ای از فضایل انسانی است که انسان را زینت بخشیده،به رستگاری می رساند.برخی از فضایل اخلاقی با توجه به نیاز برادران عزیز بدین قرارند:

1.فضایلی که در ارتباط با خدا و دین اسلام مطرح است از قبیل: اهمیت دادن به نماز،دعا،پرهیز از ریا،خوف و رجا،پایداری در سختیها و مشکلات.

2.فضایلی که در ارتباط با خود انسان مطرح است مانند روحیه عزت طلبی،اغتنام فرصت،نظم و انظباط،دوری از بیهودگی و چشم پاکی.

3.فضایلی که در ارتباط با دیگران مطرح است مانند:تواضع،راستی و راستگویی،برادری و اتحاد،مردم داری ،رعایت احترام اموال دیگران،فرو خوردن خشم،امانت داری ، رازداری ،یاری مظلومان،صله رحم،رعایت حقوق مربی استاد و حقوق پدر و مادر.

kنکوهش بد اخلاقی

بد خلقی،ضد حسن خلق است. به همان اندازه که خوش خلقی،پسندیده و نیکوست،بد اخلاقی،نکوهیده و زشت است وهر قدر حسن خلق جاذبه داردو کمال به حساب می آید. بد خلقی دافعه دارد و نقص محسوب می شود.

بد خلقی،بدترین همنشین انسان،نشانه پستی و فرو مایه گی و مایه بدبختی بوده، خیر دنیا وآخرت را از انسان سلب می کند.از این رو درتعالیم اسلامی مورد نکوهش قرار گرفته است.امیر مؤمنان علی (ع) می فرماید:

سُوءُ الخُلقِِِ شَرُّ قشرینٍ.

بد خلقی بدترین همنشین وهمراه انسان است.

پیامد های بد اخلاقی

ائمّه معصومین علیهم السلام در روایات اسلامی برای سوء خلق،آثاری اعم از دنیوی و اخروی ذکر کرده اند.با دقت در زندگی و سر نوشت افراد بد خلق، انسان به خوبی در میابد که چگونه عرصه زندگی بر بد خلق ها تنگ شده و در نهایت، کارشان به فلاکت و بدبختی منجر می شود.در مقابل،انسانهای خوش اخلاق را می بینید که در اثر حسن خلق از موفقیتها و گشایی هایی بهره مند می شوند.اینک به برخی از پیامد های بد خلقی اشاره می کنیم:

الف.پیامد های دنیوی

1.زندگی محنت بار:امیر مؤمنان علی (ع) می فرماید:

بد خلقی مایه تلخی و ناگواری زندگی و عذاب نفس است.

2.اضطراب و تنهایی:حضرت علی (ع) می فرماید:

بد خلقی، نفس را تنها می سازد و انس را از بین می برد.

یعنی انسان بد خلق تنها می شود،در حال که دیگران با آدم خوش اخلاق انس می گیرند.

3.تباهی ایمان و عمل:به رسول خدا (ص) عرض شد که فلان زن، روز ها روزه می گیرد و شبها را به عبادت مشغول است، لیکن زنی بد اخلاق است و به همسایگانش آزار می رساند.حضرت فرمود:خیری در او نیست و اهل دوزخ است.

امام صادق(ع) می فرماید:

همانا بد خلقی،ایمان را تباه می سازد،چنان که سرکه عسل را تباه می کند.

4.محرومیت از توبه:رسول خدا (ص) می فرماید:

خداوند توبه بد اخلاق را نمی پذیرد، پرسیدند: چرا ای رسول خدا؟ فرمود:زیرا آدم بد خلق،هر گاه از گناهی توبه کند،باز مرتکب گناهی بزرگتر می شود.

5.دوری از خداوند :یکی از وصایای پیامبر اکرم(ص) به ابوذر این است که فرمود:

ای اباذر!بنده تا زمانی که ،بد خلق است ،همواره بر دوری اش از خداوند تعالی افزوده می شود.

ب.پیامدهای اخروی
1.فشار قبر: امام صادق(ع) می فرماید:

به پیامبر اکرم (ص) خبر رسید که سعد بن معاذ از دنیا رفته است . همراه اصحاب برخاسته و به طرف خانه او حرکت کرد.حضرت فرمود تا بدن سعد را غسل داده، کفن نمایند. سپس به طرف قبرستان حرکت کردند.پیامبر(ص) با پای برهنه و بدون عبا در تشییع جنازه او شرکت نمود.گاهی طرف راست و گاهی طرف چپ تابوت را به دوش می گرفت، تا به کنار قبر رسیدند.حضرت خود داخل قبر رفته، جسد سعد را در قبر گذاشت و با دست خود سنگ قبر را چید و آن را هموار و محکم نمود...پس از دفن سعد، مادرش که در کنار قبر ایستاده بود، با صدای بلند گفت:ای سعد! بر تو گوارا باد.

در این هنگام پیامبر(ص) که صدای او را شنید، فرمود: در امری که به پروردگار مربوط است با قاطعیّت، سخن مگو،زیرا هم اکنون سعد به فشار قبر مبتلا است.

پس از بازگشت از قبرستان، مردم به حضرت، عرض کردند:شما به جنازه سعد، بسیار احترام کردید و درباره او رفتاری نمودید که با هیچ کس دیگر چنین رفتاری نکرده اید. حضرت فرمود:آنچه من در تشییع جنازه سعد انجام دادم به پیروی از فرشتگان و حضرت جبرئیل بود،که در تشییع حضور داشتند.اصحاب عرض کردند:با این وصف،چگونه فرمودید سعد دچار فشار است؟!

حضرت در جواب فرمود:آری، در خلق و خوی او با خانواده اش، بد اخلاقی وجود داشت.

2.هلاکت در قعر جهنّم:پیامبر اکرم(ص) می فرماید:

گاه بنده به سبب بد خلقی خود به پایین ترین درجه جهنم می رسد.

رذایل اخلاقی

رذایل اخلاقی،صفات و حالاتی است که نتیجه فراموشی و غفلت از خدا بوده،موجب بدبختی همیشگی انسان می گردد.این صفات نا پسند،حجابحایی است که انسان راز درک معارف الهی و نسیم های روح بخش قدسی ،محروم می نماید.زیرا رذایل اخلاقی به منزله پرده ای است که نفوس انسانهارا می پوشاند ومانع صفا و روشنی آن می شود و معرفت،محبت و انس الهی وارد چنین قلبی نمی شود.

بنابر این، سزاوار است که انسان عاقل از رذایل اخلاقی،پرهیز نماید و خانه دل را از آنها پاک گرداند،تا قابلیت دریافت فیض الهی را پیدا کند.

پیامبر اکرم(ص) می فرماید:

لا تَدخُلُ المَلائِکَة بَیتاً فیهِ کَلبٌ.

فرشتگان داخل خانه ای که در آن سگ باشد نمی شوند.

هر گاهاوصاف پست و ناپاک که همان سگان درنده هستند،خانه دل را اشغال کنند،چگونه ملائکه که حاملان علوم و معارفند،می توانند در آن وارد شوند.

اینک به ذکر پاره ای از رذایل اخباقی می پردازیم:

1.اصرار بر گناه

2.ناسپاس نعمت

3.تکبّر

4.بد اندیشی و بد گمانی

5.حسد

6.بد زبانی